ΖΗΛΕΙΑ...(τι ασχημο συναισθημα...)

Έχετε νιώσει το τσίμπημα της ζήλιας στην καρδιά; Σας έχει τριβελίσει το μυαλό αυτή η αμφιβολία του "αν" και "μήπως" για κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο; Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι. Η ζήλια μπορεί να φωλιάσει στην ψυχή και του πιο καλοπροαίρετου ανθρώπου. Θα πρέπει όμως να προσέξουμε μια σημαντική εννοιολογική διαφορά ανάμεσα στη ζήλια και στο φθόνο. Το πρώτο συναίσθημα δεν είναι συνώνυμο του δεύτερου, γιατί το καθένα έχει διαφορετικό αντικείμενο. Έτσι, ζηλεύουμε κάτι που ήδη έχουμε και δεν θέλουμε να χάσουμε, ενώ φθονούμε αυτό που δεν έχουμε και επιθυμούμε να αποκτήσουμε: ο υπάλληλος, για παράδειγμα, μπορεί να νιώσει φθόνο για την προαγωγή κάποιου συναδέλφου. Γενικότερα, φθονούμε τους άλλους, γιατί απολαμβάνουν υλικά αγαθά, τα οποία εμείς δεν έχουμε. Στην περίπτωση της ζήλιας όμως, το άτομο έχει ήδη κάτι, π.χ., ένα σύντροφο, την αγάπη των γονιών ή κάποιου αγαπητού προσώπου, και δεν θέλει να χάσει αυτό το "κεκτημένο". Αυτό ακριβώς είναι το είδος του συναισθήματος που βασανίζει πολλά άτομα, άνδρες και γυναίκες, και σε αυτό θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας.

Ζήλια και έρωτας

Ο Latmer, ένας ηθικολόγος των αρχών του 20ού αιώνα, αποκάλεσε τη ζήλια "έγκλημα της σκληρότητας που ακολουθεί τον έρωτα". Ο παγκόσμια γνωστός ψυχοθεραπευτής Albert Ellis -που βασίζει τη θεραπεία του στο πάντρεμα της λογικής με το συναίσθημα- χαρακτηρίζει τη ζήλια "αυτοπροκαλούμενη μιζέρια", με την έννοια ότι το άτομο θέλει και ζηλεύει. Είναι όμως έτσι απλά και ξεκάθαρα τα πράγματα;
Ο ζηλιάρης λειτουργεί ψυχολογικά σε ένα κενό, δηλαδή, δεν λαμβάνει απαραιτήτως υπόψη του όλες τις παραμέτρους και τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του. Έτσι, ενώ μπορεί να μην υπάρχει κανένας φανερός λόγος για να ζηλεύει, π.χ., τη γυναίκα του, παρ' όλα αυτά το κάνει. Είναι τέτοια η ένταση του αρνητικού αυτού συναισθήματος, που πραγματικά τυφλώνει τον άνθρωπο και "του καίει τα σωθικά", όπως χαρακτηριστικά περιγράφουν πολλοί. Αυτός που ζηλεύει σε μια σχέση οδηγείται σε πράξεις αρνητικές, ανάλογες των συναισθημάτων του, με αποτέλεσμα η παρουσία του στη ζωή κάποιου άλλου να γίνεται από δυσάρεστη έως ανυπόφορη.

Από την άλλη πλευρά, σε στιγμές "ψυχολογικής διαύγειας", ο ζηλιάρης παραδέχεται ότι οι πράξεις του δυσαρεστούν και τον αποδέκτη του συναισθήματος αυτού και τον ίδιο. Παρ' όλα αυτά, δεν μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά του και εξακολουθεί να κάνει τα ίδια λάθη, για τα οποία τον κατηγορεί ο σύντροφός του αλλά και ο ίδιος αναγνωρίζει στον εαυτό του.

Γιατί όμως είναι δύσκολο να αλλάξει η συμπεριφορά του ζηλιάρη;

Κατ' αρχάς, πρέπει να τονίσουμε ότι η συμπεριφορά του ζηλιάρη καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους προσωπικούς φόβους και τις ανασφάλειές του, οφείλεται δηλαδή στον εαυτό του και όχι στον άλλο. Το άτομο που αισθάνεται ζήλια για το σύντροφό του φοβάται κατά κύριο λόγο ότι θα τον/τη χάσει, ότι ο σύντροφός του θα βρει ένα καινούριο ταίρι και θα φύγει. Αυτή ακριβώς η σύγκριση με τον "καλύτερο άλλο" είναι που προξενεί αισθήματα κατωτερότητας και μειονεξίας στο άτομο που ζηλεύει και νιώθει ότι θα μειωθεί λόγω της σύγκρισης και θα απορριφθεί. Οι αρνητικές σκέψεις που συνοδεύουν αυτά τα αρχέγονα και βαθιά ριζωμένα συναισθήματα συντελούν στη διατήρησή τους. Έτσι, η συμπεριφορά του ζηλιάρη καθορίζεται και από τον τρόπο σκέψης του και όχι απαραίτητα από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως, για παράδειγμα, η προκλητική συμπεριφορά του συντρόφου του.

Ο φόβος της ζήλιας στους άνδρες και στις γυναίκες

Παρ' όλο που τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ζηλεύουν, ωστόσο το συγκεκριμένο αντικείμενο του φόβου τους είναι διαφορετικό. Οι περισσότερες γυναίκες εξομολογούνται ότι θα δέχονταν μια σεξουαλική απιστία του συζύγου/συντρόφου τους, αρκεί να μη συνοδεύεται από αισθήματα. Οι γυναίκες, δηλαδή, έχουν την τάση να ενοχλούνται λιγότερο από αυτή καθαυτή τη σεξουαλική πράξη απιστίας του συντρόφου τους, αλλά η ζήλια τους φουντώνει όταν μάθουν ότι ο σύντροφός τους ερωτεύτηκε την άλλη γυναίκα.

Στους άνδρες, από την άλλη πλευρά, εμφανίζεται ακριβώς το αντίθετο μοτίβο. Μπορούν να συγχωρήσουν ευκολότερα και να δεχτούν μια πλατωνική έλξη της γυναίκας τους προς κάποιον άλλο άνδρα, αλλά, αν μάθουν ότι υπήρξε και σεξουαλική ένωση, τότε η ζήλια τους φτάνει στο κατακόρυφο.

Οι διαφορές αυτές μπορεί να οφείλονται και σε κοινωνικούς λόγους αλλά και στο διαφορετικό ψυχισμό των δύο φύλων. Ο άνδρας, βασισμένος περισσότερο στο αίσθημα της ιδιοκτησίας, θέλει τη δική του γυναίκα άσπιλη και αμόλυντη από ξένο άγγιγμα, ώστε να την έχει στην κατοχή του. Η γυναίκα όμως, η οποία λειτουργεί περισσότερο συναισθηματικά, ερμηνεύει την ανάγκη της σεξουαλικής απιστίας ως καθαρά βιολογική πράξη και φροντίζει να διαφυλάξει, σε όλα τα άλλα επίπεδα, το δεσμό και τη σχέση της με το σύντροφό της.